Rodzaje alfabetu – czyli ile alfabetów funkcjonuje na świecie?

Rodzaje alfabetu – czyli ile alfabetów funkcjonuje na świecie?

9 lipca, 2019 Wyłączono przez Piotr Cieślak

 

Każdy, kto rozpoczyna naukę języka obcego, na samym początku musi zmierzyć się z zadaniem opanowania alfabetu. Polacy podejmujący naukę takich języków jak angielski, francuski, niemiecki czy hiszpański mają rzecz jasna znacznie łatwiejsze zadanie – wystarczy poznać warunki determinujące użycie dodatkowych liter (jak chociażby „Q”, „ß”, „Ç” czy „LL”), a także opanować odpowiednią wymowę (tak, aby zrozumieć różnicę między niemieckim „Ö” a „Ü”. Jednak w przypadku bardziej egotycznych języków, sama nauka alfabetu – a więc odróżniania od siebie pojedynczych znaków, odpowiedniej wymowy oraz poprawnego zapisu – potrafi zająć długie miesiące! Uczniowie często w takiej sytuacji wpadają w poczucie beznadziei, martwiąc się, że nigdy nie opanują alfabetu wymarzonego języka. Jednak patrząc na rodzaje alfabetu widać wyraźnie, że nie musi być aż tak źle – w oczy rzuca się kilka alfabetów, których opanowanie jest znacznie trudniejsze niż pismo arabskie czy koreańskie!

Jakie są główne rodzaje alfabetu?

Myśląc o alfabecie warto pamiętać, że jest to termin wieloznaczny, zaś używając go często stosujemy jedno z trzech znaczeń:

  1. Alfabet jako pismo alfabetyczne – alfabet oznacza fonetyczny system pisma, a każda litera (lub szerzej: znak) posiada specyficzną formę wymowy (czyli stanowi jedną głoskę). W ramach pisma alfabetycznego wyróżnić można alfabety, które w gruncie rzeczy różnią się wyłącznie krojem, zaś ich schemat pozostaje taki sam:

  • alfabet grecki,

  • alfabet łaciński,

  • alfabet cyrylicki.

  1. Alfabet jako pismo fonetyczne – w tym rozumieniu alfabet określa pismo, w którym zapis dotyczy jedynie spółgłosek (samogłoski są przemilczane, jak chociażby w abdżadzie) albo dotyczy poszczególnych sylab, w których samogłoska kończąca sylabę wpływa na modyfikację znaku (np. w abugidzie).

  2. Alfabet jako dowolny sposób zapisu języka – rozumienie całkowicie błędne, zakładające, że każdy znak (np. chińskie pismo ideograficzne) można umieścić w alfabecie. Przeczy to jednak kwintesencji alfabetu, którą jest ułatwienie wymowy – a o istocie tego problemu niech świadczy fakt, że Japończycy w tekstach zapisanych pismem kanji na marginesie dopisują adnotacje wyjaśniające, jak czytać mniej popularne symbole.

Rodzaje alfabetu – nie tylko alfabet łaciński

Każdy język posiada swój własny sposób zapisu, który pozwala zmaterializować mowę. Będąc przyzwyczajonymi do korzystania z alfabetu łacińskiego (i bycia otaczanymi przez kraje w większości bazujące na takim rodzaju zapisu), często zapominamy, jak istotna jest rola alfabetu. Kiedy tylko popatrzymy na kraje Unii Europejskiej, widać wyraźnie, że łaciną Stary Kontynent stoi. Spośród 24 oficjalnych języków świata, aż 22 opierają się na alfabecie łacińskim (bułgarski oraz grecki), co oznacza, że niemal 95% populacji Unii Europejskiej posługuje się na co dzień łacińskim sposobem zapisu. A ten składa się z 26 liter:

A, a, B, b, C, c, D, d, E, e, F, f, G, g, H, h, I, i, J, j, K, k, L, l, M, m, N, n, O, o, P, p, Q, q, R, r, S, s, T, t, U, u, V, v, W, w, X, x, Y, y, Z, z.

Czy rodzaje alfabetu łacińskiego tworzą nowe alfabety?

Nietrudno zauważyć, że w sztandarowym alfabecie łacińskim brakuje kilku znanych z języka polskiego liter – takich jak „ą”, „ć”, „ę”, „ł”, „ń”, „ó”, „ś”, „ź” czy „ż”, zaś występują trzy znaki dodatkowe: „q” „v” oraz „x”. Czy w takim razie polski alfabet jest odrębnym sposobem zapisu?

Okazuje się, że nie. Wszelkie wariacje alfabetu (występujące również w cyrylicy) składają się na wielki zbiór znaków danego alfabetu, nie tworzą jednak autonomicznej jednostki. W przeciwnym razie mielibyśmy do czynienia ze sporą ilością dodatkowych alfabetów, bowiem łaciński sposób zapisu występuje w aż 54 wariantach!

Rodzaje alfabetu to ważna sprawa. Ale po co nam w ogóle taka klasyfikacja?

„Nie pojmowałem jednak, czemu, skoro encyklopedia jest modelem porządku, rzeczywistość nie zawsze zachowuje porządek alfabetyczny. Na przykład jeden poprzedzało dwa, chociaż J zajmowało dalsze miejsce w abecadle. A poza tym jedliśmy śniadanie przed obiadem i siadaliśmy do obiadu przed kolacją, gdy tymczasem, zgodnie z porządkiem alfabetycznym, powinniśmy zacząć dzień od kolacji, następnie zjeść obiad i zakończyć pożywnym śniadaniem” – Juan José Millás

Jak wynika ze słów hiszpańskiego pisarza, alfabet jest kwestią umowną, która uwarunkowana jest na ogół przez historyczne zaszłości kulturowe. Alfabet łaciński czerpie chociażby wielkimi garściami z kultury starożytnej Grecji, zaś pismo arabskie – z alfabetu fenickiego, pierwszego tego typu systemu znaków na świecie. Ale po co nam wiedza, jakie są rodzaje alfabetu?

  1. Znajomość alfabetu ułatwia naukę języka obcego – bez tego każdy zapis pismem niełacińskim jest po prostu niemożliwy do rozszyfrowania.

  2. Alfabet to uporządkowany zbiór znaków, których znajomość umożliwia tworzenie określonych logicznych ciągów (które nazywamy wyrazami).

  3. Bez alfabetu niemożliwe byłoby szeregowanie wyrazów, a słowniki zapełniłyby się chaosem.

Alfabet grecki – od tego się wszystko w Europie zaczęło!

Alfa i omega – dwie litery, w których zawiera się wszystko. To właśnie Grecy około IX wieku p.n.e. stworzyli system zapisu umożliwiający nam wszystkim współczesną komunikację. Alfabet grecki wywodzi się z utworzonego ok. dwóch wieków wcześniej alfabetu fenickiego (pierwszego alfabetu w poprawnym rozumieniu). Na pismo greckie składają się 24 znaki, zaś alfabet rozpoczyna się – tak jak inne istotne rodzaje alfabetu – od liter, których transliteracją są znaki „a”, „b”, „g” i „d”.

Cyrylica – Wschód ma z Grecją wiele wspólnego!

Jeśli spojrzeć na standardowy alfabet cyrylicki (chociażby na pismo rosyjskie), widać wyraźnie, że inicjalne znaki nie różnią się znacząco od znaków greckich: „a”, „b”, „w”, „g” i „d” otwierają każde rosyjskie abecadło i przy okazji udowadniają, że to my, użytkownicy alfabetu, jesteśmy swego rodzaju alternatywą. Alfabet łaciński to jedyny przedstawiciel na tak dużą skalę pisma, w którym „g” znajduje się na tak dalekiej pozycji (na ogół na siódmym miejscu) i w dodatku znajduje się za literą „d”, zaś po „b” następuje litera „c”.

Warto też zauważyć, że cyrylica jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych rodzajów alfabetu, jeśli chodzi o liczbę krajów stosujących własne warianty. Cyrylicę stosuje się w 26 językach, przy czym każdy posiada własne specyficzne elementy (np. Serbowie stosują literę „j”).

Czy pisma chińskie i japońskie posiadają własne rodzaje alfabetu?

To pytanie, które pojawia się bardzo często w kontekście alfabetów świata. Dużą popularność zyskało w ostatnich latach stwierdzenie, że niemożliwe jest nauczenie się chińskiego alfabetu – i jest to stwierdzenie prawdziwe, choć prawda przejawia się w zupełnie innym aspekcie. W takim wypadku najlepiej korzystać ze sprawdzonego znawcy język. Trzeba bowiem pamiętać, że za alfabet uznaje się zbiór znaków odpowiadający określonym głoskom (spółgłoskom oraz, choć nie zawsze, samogłoskom). Oznacza to, że znajomość alfabetu sama w sobie umożliwia odczytanie zapisanego tekstu. Natomiast w przypadku języka chińskiego, składającego się według niektórych szacunków z aż 50 tysięcy znaków, literalne odczytanie nie jest możliwe. Każdy znak posiada swoją własną wymowę, a dodatkowo znaki mogą tworzyć poszczególne kombinacje w taki sposób, że samodzielny znak w towarzystwie innego zyskuje całkowicie nowe znaczenie. Tak więc pismo chińskie (oraz wynikające z niego japońskie kanji) nie jest alfabetem.

Jakie są najważniejsze rodzaje alfabetu na świecie?

  • łaciński,

  • awestyjski,

  • Braille’a,

  • etruski,

  • deseret,

  • cyrylica,

  • głagolica (pierwotna wersja cyrylicy),

  • gocki,

  • grecki,

  • gruziński,

  • fenicki,

  • koptyjski,

  • koreański,

  • meroicki,

  • mongolski (zwany ujgurskim),

  • ogamiczny,

  • ormiański,

  • runiczny,

  • thaana (używany na Malediwach),

  • tifinagh (w językach berberyjskich),

  • staroitalski,

  • staroturecki,

  • syryjski.

Myśląc o alfabetach świata, warto przede wszystkim spojrzeć na łaciński, cyrylicki oraz grecki. To właśnie one otwierają każde zestawienie 23 głównych alfabetów świata. Jeśli zaś traktować alfabet w luźniejszym znaczeniu, dobrze mieć z tyłu głowy abdżad będący podstawą pisma arabskiego oraz abugidę, system sylabiczny. Tych 5 rodzajów pisma stanowi esencję światowego piśmiennictwa. I to nawet pomimo faktu, że choćby sami mieszkańcy Chin (20% populacji kuli ziemskiej) nie używają na co dzień alfabetu nawet w najbardziej liberalnym tego słowa znaczeniu!

Oceń wpis!
[Ocen: 4 Średnia: 4.5]