Językoznawstwo kognitywne w tłumaczeniach

Znajomość reguł rządzących w danym języku to niewątpliwie warunek konieczny do wykonania prawidłowego tłumaczenia. Istnieją teorie, które ponad wiedzę formalną, stawiają inne aspekty językowe. Językoznawstwo kognitywne w tłumaczeniach, od lat siedemdziesiątych XX wieku, zyskało wielu zwolenników.

Lingwistyka kognitywna – co to jest?

Aby lepiej zrozumieć czym jest językoznawstwo kognitywne w tłumaczeniach, należy wiedzieć, że opiera się o wcześniej rozwijaną psychologię kognitywną (poznawczą). Psychologia ta, wcześniej zwana eksperymentalną), swą właściwą nazwę otrzymała w 1967 roku, gdy Ulric Neisser wydał pierwszy podręcznik omawiający ta dziedzinę. Psychologia kognitywna zakłada, że człowiek poznaje otoczenie, tworzy o nim wiedzę, by następnie wykorzystać ją w swoim zachowaniu. Kognitywistyka zajmuje się badaniem mózgu, zmysłu i umysłu. Ściślej, obszary badawcze tej dziedziny to: język, reprezentacja wiedzy, uczenie się, myślenie, percepcja, świadomość, inteligencja oraz podejmowanie decyzji. Językoznawstwo kognitywne stwierdza, że język jest ściśle powiązany z umysłowymi procesami postrzegania świata. Idąc tym tropem, można uznać, że to jak używa się języka obcego w tłumaczeniach, to wynik tego jak tłumacz językowy świadomy jest znaczeniowości języka w strefie nieformalnej. Poza znajomością gramatyki, słownictwa, reguł, wyjątków, prawidłowego akcentowania i wszystkich „technicznych” składowych danego języka obcego, tłumacz używa zbioru doświadczeń, które nabył w procesie poznawania języka. Książka Ronalda Langackera wydana w 1987 roku pt. Podstawy Gramatyki Kognitywnej, zawierała teoretyczne podstawy językoznawstwa kognitywnego. Polscy naukowcy również zainteresowali się tym rodzajem lingwistyki. W 1995 roku Elżbieta Tabakowska napisała Gramatyka i obrazowanie. Wprowadzenie do językoznawstwa kognitywnego. Ta polska profesor, specjalizuje się w lingwistyce kognitywnej, także teoria przekładu jest jej dziedziną badań.

Językoznawstwo kognitywne w tłumaczeniach – gramatyka poznawcza

Gramatyka poznawcza (kognitywna) w badaniach nad językoznawstwem kognitywnym, zakłada, że sama gramatyka danego języka nie jest systemem ściśle formalnym. Kognitywizm skupia się na tym jak język jest używany i jakie są jego funkcje. Utożsamiany jest więc z funkcjonalizmem. Aby tworzyć dobre przekłady, nie wystarczy znać reguł i zasad danego języka. Funkcjonaliści dążą do poznania celu i przyczyny tłumaczenia. W wyniku ma to dać pełne, profesjonalne tłumaczenie. Aby stworzyć gramatykę kognitywną, należało przeformułować wiele pojęć dotąd znanych jako jedyne słuszne. John R. Taylor, w swojej książce Gramatyka kognitywna, podał następującą definicję języka: „zbiór środków służących symbolizacji myśli i komunikacji tych symbolizacji”. Czyli dokładnie widać tu, że język sam w sobie nie służy do komunikowania się z otoczeniem. Najważniejsza jest jego funkcja symboliczna. Rozumienie danego słowa to wyuczona wiedza, zdanie zaś jest wyrażaniem myśli przy pomocy słów. Dzięki temu można tworzyć przekład, który precyzyjnie odzwierciedli cel, którego następstwem jest pełny przekaz.

Językoznawstwo kognitywne w tłumaczeniach – przekład myśli, emocji i wrażeń

Językoznawstwo kognitywne w tłumaczeniach może mieć ogromny wpływ na odbiorcę. Umiejętność żonglowania symbolami, które kryją się w słowach, pozwala tłumaczom tworzyć niezwykle precyzyjne przekłady. Treści tłumaczone w myśl gramatyki poznawczej, zawierają w sobie olbrzymi ładunek tego, co pozasłowne. Bezbłędne przełożenie myśli, emocji, wrażeń czy doświadczeń zamkniętych w treściach, pomaga odbiorcy poznać prawdziwy sens tekstu źródłowego. Ogromne znaczenia ma to przy tłumaczeniach np. poezji. Aby odbiorca doskonale zrozumiał, co autor miał na myśli, dosłowne tłumaczenie nie wystarczy. Profesjonalny autor przekładu, wraz ze słowami, przemyci do tłumaczenia symbolikę, doświadczenia autora, jego cel zawarty w dziele. Tłumacze, którzy wdrażają w swych pracach koncepcje językoznawstwa kognitywnego, ciągle powiększają repertuar symboliki, tworząc coraz precyzyjniejsze i bardziej zrozumiałe dla otoczenia przekłady. Dobrym przykładem, że językoznawstwo kognitywne ma słuszne założenia, może być próba tłumaczeń przysłów lub idiomów. Znając dobrze język angielski można podjąć się tłumaczenia idiomu cool as cucumber. Otrzymuje się wyrażenie chłodny jak ogórek. Niby jest dobrze, przekład jest poprawny. Nie ma on jednak nic wspólnego z lingwistyką kognitywną. Nie przekazuje sensu ani celu użycia. Dla polskiego odbiorcy jest więc bezużytecznym tłumaczeniem, a wręcz bezsensownym. Ten idiom niesie za sobą symbolikę. Oznacza coś/kogoś spokojnego, wyluzowanego. Precyzując to be as cool as cucumber to być spokojnym, rozluźnionym. Znając znaczenia słów, nie zawsze otrzymuje się prawidłowy przekład. Dlatego językoznawstwo kognitywne zyskuje coraz więcej zwolenników i prowokuje badaczy nauk humanistycznych do zagłębiania wiedzy w tej dziedzinie.

Piotr Cieślak

Na imię mam Marcin i urodziłem się w Olsztynie, choć od 6 lat mieszkam i pracuję w Białymstoku. Z wykształcenia jestem tłumaczem języka włoskiego, z zamiłowania pisarzem. Od dziecka lubiłem pisać, a dziś moje doświadczenie i wiedza z różnych dziedzin sprawia, że chętnie dzielę się z wami moimi spostrzeżeniami. Swoją prace bardzo lubię, bowiem dzięki niej poznaję nowych ludzi i wciąż mogę odkrywać nowe możliwości, które mi daje. Poza pracą lubię poczytać dobrą książkę i obejrzeć film w gronie przyjaciół.