Jakie są rodzaje tłumaczeń ustnych?
29 marca, 2019Sztuka operowania słowem – tłumaczenia ustne rodzaje i specyfika
Jeśli wierzyć szacunkom i badaniom, tłumaczenie ustne powoduje kilkanaście razy więcej sytuacji stresowych niż tłumaczenie pisemne. Przy przekładzie ustnym trzeba wyjść w teren, zaś czas na wykonanie określonej pracy jest zdecydowanie krótszy. Do tego niezbędne są dodatkowe umiejętności: opanowanie, refleks i – przede wszystkim – znajomość każdego wyrażenia widniejącego w słowniku. Przy tłumaczeniu ustnym ryzyko pomyłki jest znacznie większe, a w dodatku nie sposób jej jakkolwiek zakamuflować. Dlatego właśnie tłumacze podejmujący się przekładu ustnego cieszą się zdecydowanie największym prestiżem w branży. Ale tłumaczenie tłumaczeniu nierównie – dlatego czas sprawdzić tłumaczenia ustne rodzaje i specyfikę tej branży!
Jeśli chodzi o tłumaczenia ustne rodzaje dzielą się na kilka typów – ale poziom stresu jest ten sam!
Nie sposób nie zacząć tematu tłumaczeń ustnych od anegdoty, którą zna z pewnością każdy doświadczony tłumacz. Bo tak naprawdę praca w przekładzie ustnym to coś więcej niż zwykła translacja z języka X na język Y, a tłumacz po części reprezentuje postać wygłaszającą przemówienie. I tylko od niego zależy, czy uratuje honor mówcy, czy też wystawi go na pośmiewisko, o czym podczas jednej z podróży do Japonii przekonał się Witold Skowroński. W trakcie jednego z przemówień Lecha Wałęsy, ówczesny prezydent pokusił się zabawne porównanie, według którego komuniści w Polsce przypominają rzodkiewkę: biali w środku i czerwoni na zewnątrz. I nie byłoby w tej metaforze nic niezręcznego, gdyby nie fakt, że… w Japonii rzodkiewki są całe w kolorze białym. Zdający sobie z tego sprawę tłumacz musiał reagować szybko – i wybrnął, podmieniając „rzodkiewki” na „krewetki”. Jaki byłby finał, gdyby nie znakomita postawa tłumacza i znajomość różnic kulturowych? Dlatego właśnie warto wiedzieć, że tłumaczenia ustne rodzaje to jedno – ale tak naprawdę do każdego rodzaju tłumaczeń niezbędne są takie same kompetencje: refleks, świetna pamięć, znajomość kontekstu kulturowego, umiejętność pracy pod presją czasu i… trzeźwość umysłu.
Tłumaczenia ustne rodzaje – pełna klasyfikacja
W poniższej liście prezentujemy najważniejsze rodzaje tłumaczeń ustnych z uwzględnieniem stopnia użyteczności – skupiamy się tylko na tych, które są wciąż praktykowane.
Tłumaczenia symultaniczne
Jeśli tłumaczenia ustne rodzaje można jakkolwiek klasyfikować, to przekład symultaniczny to absolutny szczyt łańcucha pokarmowego. Tłumacze żartują, że kto da radę z tłumaczeniem równoczesnym, ten bez problemu poradzi sobie ze wszystkim. Na taki stan rzeczy wpływają specyficzne warunki pracy tłumaczy symultanicznych:
tłumaczenie na bieżąco,
konieczność równoczesnego słuchania mówcy i wypowiadania już przetłumaczonych zdań,
umiejętność wytrzymania szybkiego tempa przez kilkadziesiąt minut,
odporność na stres,
znajomość odpowiedniego słownictwa i umiejętność przywołania go w ułamku sekundy,
świetna dykcja i umiejętność ciągłego mówienia przez długi czas.
Nie bez powodu mówi się, że tłumacze kabinowi mają najcięższe życie ze wszystkich tłumaczy – zamknięci w kabinie są często skazani na siebie i tylko na nich spoczywa ciężar odpowiedzialności za jakość tłumaczenia. Tłumacz symultaniczny musi radzić sobie z wykonywaniem wielu czynności naraz: musi w tym samym czasie słuchać, rozumieć, przetwarzać na inny język i wypowiadać komunikat, a następnie powtarzać ten schemat aż do momentu, gdy mówca zakończy swoje przemówienie. Oczywiste jest przy tym, że wypowiadane (już przetłumaczone) zdania muszą być w pełni poprawne pod względem gramatycznym – brak tu miejsca na błędy składniowe czy stylistyczne. Nic więc dziwnego, że praca jest niezwykle męcząca, a głowy tłumaczy są nagrzane niczym mocno przepracowany komputer.
Tłumaczenia konsekutywne
Nieco łatwiejszym (choć wciąż trudnym) rodzajem tłumaczeń ustnych jest tłumaczenie następcze – w odróżnieniu od tłumaczy symultanicznych, tłumacze konsekutywni najpierw czekają na zakończenie wypowiedzi przez prelegenta, a następnie przystępują do tłumaczenia. Główną zaletą tego rodzaju tłumaczenia jest możliwość przywołania zapomnianych wyrażeń bez straty dla wypowiedzi – nawet chwilowe „wyłączenie się” nie jest wykluczone, bowiem liczy się końcowy efekt.
Istotne jest jednak, aby wykonując tego typu przekładu zapamiętać jak najwięcej informacji – w przeciwnym razie tłumaczenie będzie niepełne, a więc zbędne. I o ile tłumacze symultaniczni mogą momentalnie wyrzucić z pamięci usłyszany tekst, w tłumaczeniu konsekutywnym jest to niemożliwe, a jedynym wsparciem dla tłumacza może być jedynie notes i długopis.
Warto też pamiętać, że nie każdy prelegent służy pomocą, dzieląc swoje przemówienie na krótsze części, dlatego tłumacz konsekutywny musi znać się na określonej dziedzinie. Bo o ile sens jest najważniejszy, to jednak trzeba pamiętać, że tłumacz powinien ściśle trzymać się oryginału – tutaj nie ma miejsca na opowiedzenie historii własnymi słowami!
Tłumaczenia liaison
Można powiedzieć, że tłumaczenia liaison są tym samym, czym są tłumaczenia konsekutywne – tyle, że w wersji light, bowiem są one wypowiadane zdanie po zdaniu z przerwą na tłumaczenie. Ten rodzaj tłumaczeń stosowany jest na ogół w sytuacjach oficjalnych najwyższego szczebla – m.in. podczas rozmów przywódców państw w cztery oczy, a także w sądach. Wszystko to za sprawą narzucanej przez sytuację wymaganej szczegółowości. Zdając sobie sprawę z mankamentów tłumaczeń konsekutywnych, instytucje korzystające z tłumaczeń liaison wolą poświęcić na tłumaczenie nieco więcej czasu, ale uzyskać efekt jak najbardziej zbliżony do oryginału. Szczególnie istotne jest to w dyplomacji wysokiego szczebla – dlatego właśnie tłumacze asystujący są obecni na każdych rozmowach dwustronnych prezydentów państw. Schemat tłumaczenia liaison wygląda następująco:
Jednozdaniowa wypowiedź – Tłumaczenie – Odpowiedź -Tłumaczenie – itd.
W ten sposób tłumaczenie pokrywa się w niemal 100% z oryginałem (przy czym zaznaczmy, że niższa skuteczność tłumaczeń konsekutywnych nie wynika z niewiedzy tłumaczy, lecz ludzkich ograniczeń).
Tłumaczenia szeptane
Tłumaczenia ustne rodzaje są różne, ale to właśnie tłumaczenia szeptane są najmocniej popularyzowane przez kulturę (głównie przy przedstawianiu przybyłych na bankiet postaci głowom państw). Przekład szeptany to nic innego, jak nieco zmodyfikowana odmiana tłumaczeń symultanicznych. Polegają one na tym, że tłumacz (stojący tuż obok uczestników danego wydarzenia), ściszonym głosem zwraca się do niewielkiej grupy nierozumiejącej wypowiedzi w języku oryginalnym. Zdarza się to m.in. podczas niewielkich spotkań, ale zasadą jest, by liczba odbiorców tłumaczenia nie przekraczała pięciu – w przeciwnym razie konieczne będzie głośne mówienie, a to może skutecznie zagłuszyć mówcę, wybijając go (oraz pozostałych słuchaczy) z rytmu.
Tłumaczenia a vista
Ten rodzaj tłumaczeń jest jednym z najważniejszych elementów pracy tłumacza przysięgłego. Tłumacz jest zobowiązany do natychmiastowego tłumaczenia ustnego tekstu, który widzi na oczy po raz pierwszy w życiu. Jest to o tyle trudne, że – jak wiemy doskonale – specyfika języka mówionego znacząco odbiega od tekstu pisanego, a potworki pokroju „w związku z powyższym” w komunikacie werbalnym są postrzegane jako błąd. Sporo problemów sprawia przede wszystkim tempo tłumaczenia – tłumacz musi działać płynnie, przy czym wymagana jest świadomość tego, co następuje w dalszej części zdania (i co może się pojawić w kolejnych). Nieodpowiednia konstrukcja może znacząco wpłynąć na szyk zdania, przez co cała wypowiedź nabiera dziwnego wydźwięku.
Dubbing
Jeśli chodzi o tłumaczenia ustne rodzaje, dubbing jest jedną z najprzyjemniejszych form przekładu ustnego. Polega on na dokonaniu przekładu ścieżki dźwiękowej, a także na odpowiedniej intonacji tekstu przetłumaczonego. Ważna jest również świadomość języka i kontekstów kulturowych – zwłaszcza w filmach animowanych widać wyraźnie, że dubbing to przede wszystkim gra słowem i to właśnie on sprawia, że seria filmów o Shreku zyskała w Polsce status kultowej.
Na imię mam Marcin i urodziłem się w Olsztynie, choć od 6 lat mieszkam i pracuję w Białymstoku. Z wykształcenia jestem tłumaczem języka włoskiego, z zamiłowania pisarzem. Od dziecka lubiłem pisać, a dziś moje doświadczenie i wiedza z różnych dziedzin sprawia, że chętnie dzielę się z wami moimi spostrzeżeniami. Swoją prace bardzo lubię, bowiem dzięki niej poznaję nowych ludzi i wciąż mogę odkrywać nowe możliwości, które mi daje. Poza pracą lubię poczytać dobrą książkę i obejrzeć film w gronie przyjaciół.
