Jak tłumaczyć bibliografię?

Proces tłumaczenia jest niezwykle skomplikowany i pracochłonny. Od tłumacza wymaga nie tylko wybitnych umiejętności językowych. Tłumaczenie to o wiele więcej, niż tylko przełożenie materiału z języka źródłowego do docelowego. To konieczność zastosowania odpowiednich technik i strategii tłumaczeniowych. Warto wiedzieć, że są teksty, których samo tłumaczenie nie wystarcza. Nawet, jeśli jest wykonane rzetelnie i poprawnie. Jednym z największych wyzwań, z którymi musi zmierzyć się tłumacz jest prawidłowe tłumaczenie bibliografii. To ona wraz z przypisami stanowi o wartości tłumaczenia. Bez poprawnie przetłumaczonej bibliografii i przypisów nie można mówić o rzetelnym tłumaczeniu pracy naukowej czy literatury. Jak tłumaczyć bibliografię? Poznajmy dziś najważniejsze zasady tłumaczenia bibliografii. Dowiemy się także, jak prawidłowo przygotować bibliografię w tłumaczeniach.

Jak tłumaczyć bibliografię – tłumaczenie jest niezwykle istotne

Aby odnieść się do tematyki jak tłumaczyć bibliografię, warto przede wszystkim poznać jej definicję. Czym jest bibliografia? Otóż, bibliografia to uporządkowany, niezbędny element prac naukowych. Zawiera wykaz (alfabetyczny lub chronologiczny) źródeł wykorzystywanych w tekście. To najczęściej powołanie się na książki, artykuły czy publikacje innych autorów. To właśnie bibliografia umożliwia weryfikację zawartych treści i odsyła do zbliżonych materiałów i wybitnych autorytetów danej problematyki. Rzetelnie przygotowana bibliografia potwierdza dokładność i ogrom pracy włożony w opracowanie danej publikacji i wiedzy autora.

Bibliografia podobnie jak przypisy stanowią nieodłączny element każdej pracy naukowej. Stworzenie prawidłowych przypisów i bibliografii świadczy o jakości danej pracy. Dlatego tak ważne jest poprawne przygotowanie ich tłumaczenia. Warto wiedzieć, że zarówno przypisy jak i bibliografia są w pewien sposób klasyfikowane.

Przypisy czyli wydzielony, uzupełniający fragment tekstu dzielimy na:

• przypis słownikowy – to objaśnienia pojęć archaicznych, gwarowych.
• przypis rzeczowy – poszerza wiedzę o postaciach, nazwach własnych etc.
• przypis bibliograficzny – dokumentuje wykorzystane pozycje autorskie. Powinien zawierać m.in. informację o autorze, redakcji, miejscu i dacie wydania. Opracowując je należy stosować odpowiednią terminologię i skórty. To np. cyt (łac. cit), tamże (ibidem) czy tenże (idem).
• przypis informacyjny – objaśniają podjęte rozwiązania i zastosowane w pracy objaśnienia.
• odnośnik – indeks górny. dzięki niemu przypis jest połączony z tekstem.

W przypadku bibliografii warto wiedzieć, jakie elementy ją tworzą. Opis bibliograficzny składa się z kilku części. Każda z nich musi wystąpić, aby tłumaczenie bibliografii było prawidłowe.

Jak tłumaczyć bibliografię – cechy opisu bibliograficznego

Jedną z najważniejszych cech dobrze przygotowanej bibliografii jest kompletność wykazu tekstów źródłowych i publikacji. Dzięki temu czytelnik może szybko odnaleźć interesująca go propozycję i zapoznać się z daną tematyką. Aby tak się stało, pełny opis bibliograficzny powinien odpowiadać określonym standardom. Warto wiedzieć, że bibliografia powinna obejmować przynajmniej wszystkie pozycje literatury uwzględnione w przypisach. Powinna być także ułożona alfabetycznie według nazwisk autorów, a w przypadku prac zbiorowych według tytułów. Wszystkie zapisy bibliografii powinny być rozdzielone znakiem interpunkcyjnym (przecinkiem).

Warto wiedzieć, jakie cechy powinna mieć prawidłowo stworzona bibliografia. Przede wszystkim powinna być umieszczona na końcu pracy. Ponadto w bibliografii nie należy zamieszczać popularnych pozycji, ani tym bardziej niefachowych opracowań. Na końcu bibliografii powinna znajdować się kropka, a pozycje możemy numerować. Wyłącznie cyframi arabskimi z kropką. W całym opisie bibliograficznym należy konsekwentnie stosować te same wyróżnienia i interpunkcję. Dzięki temu opis bibliograficzny jest przejrzysty i łatwy w zrozumieniu. Ponadto, w opisach bibliograficznych pozycji obcojęzycznych, takich jak tytuł czy wydanie należy używać pisowni i interpunkcji języka danej publikacji. I jeszcze jedna ważna kwestia. Otóż, informacje nie pochodzące z danej pozycji należy umieszczać w nawiasach kwadratowych. To oczywiście cechy najbardziej charakterystyczne dla poprawnie stworzonej bibliografii.

Tłumaczenie bibliografii – poznaj elementy bibliografii

Jakie elementy musi zawierać prawidłowy opis bibliograficzny? To autor, tytuł, współtwórca, wydawca, numer wydania, numer tomu lub części, miejsce i rok wydania. Zatem przekład bibliografii także. Sprawdźmy więc, jakie szczegóły powinny zawierać elementy opisu bibliograficznego.

Autor. W bibliografii najczęściej podajemy nazwisko i imię autora. W tej właśnie kolejności. Można także wskazać inicjał lub inicjały imienia. W sytuacji, gdy publikacja to praca zbiorowa, pomija się ten element i zaczyna od tytułu. Równie często przy pracach zbiorowych bibliografia zaczyna się od nazwiska redaktora ujętego skrótem red.

Tytuł. W bibliografii powinien być podawany w wersji oryginalnej lub transkrybowanej. Ważne jest także, aby by podany w pełnej wersji. Nawet jeśli jest to tytuł złożony. W przypadku gdy tytuł jest w języku obcym, można umieścić także jego tłumaczenie w kwadratowym nawiasie.

Współtwórca. Jako współtwórcę w bibliografii umieszcza się redaktora oraz tłumacza. Określa się te osoby skrótami – red., tłum. , op. czy przeł. etc. W tłumaczeniu bibliografii należy oczywiście używać ich odpowiedników w języku docelowym. Ważne, aby tę zasadę stosować konsekwentnie.

Wydawca. Tu dopuszczalne jest stosowanie skrótów. Można zamiast całej nazwy użyć powszechnie stosowanego skrótu np. PWN – Państwowe Wydawnictwo Naukowe czy Wyd. UW – Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego.

Numer wydania, tomu i części. Zapisuje się je cyframi arabskimi, bez kropek. Warto wiedzieć, że pierwszego wydania nie opatruje się adnotacją o numerze. W przypadku numeru tomu lub części stosować należy skrót t. = tom, cz.= część.

Miejsce i rok wydania. W sytuacji, gdy dla danej publikacji występuje kilka miejsc wydania, można podać tylko pierwsze z nich albo wszystkie. Pozostałe wystarczy wskazać oddzielając je półpauzą, bez spacji. W przypadku zaś roku wydania podajemy go w zapisie arabskim. W sytuacji braku danych o roku wydania, należy tę kwestię oznaczyć w bibliografii (b.r.). W opisie przekładu można także podać rok wydania oryginału.

Elementy i styl opracowania bibliografii określają polskie normy. To PN-ISO 690 Dokumentacja. Przypisy bibliograficzne: zawartość, forma i struktura. Drugą jest zaś polska norma PN-ISO 690-2. Informacja i dokumentacja. Normy te w powszechnym obiegu nazywane są polskimi normami bibliograficznymi. Zostały przetłumaczone z języka angielskiego i stanowią podstawę tworzenia poprawnej bibliografii.

Jak prawidłowo tłumaczyć bibliografię?

Podczas pracy nad tekstem tłumaczonym, warto znać zasady tłumaczenia bibliografii. Bez ich zastosowania nie możemy w ogóle mówić o poprawności przekładu pracy naukowej czy literatury polskiej. Tłumaczenie bibliografii jest tak samo istotne, jak przekład samego dokumentu. To ona uzupełnia treść i wraz z tekstem w języku docelowym tworzy całość. Jest ona nierozerwalnie związana z materiałem przekazanym do tłumaczenia. Dlatego absolutnie nie wolno jej pomijać. Tym bardziej nie należy też tłumaczyć jej dowolnie.

Tłumacz koniecznie musi postępować zgodnie z zasadami określonymi dla tłumaczenia bibliografii. Podejmując przekład bibliografii warto wiedzieć, że nie wystarczy jedynie jej literalne przełożenie. Tak naprawdę poprawne tłumaczenie bibliografii oznacza stworzenie jej na nowo na bazie tekstu źródłowego. Wszystkie dane zawarte w oryginale powinny być podane zgodnie z normami obowiązującymi w języku przekładu. Jeśli bibliografia ma braki, tłumacz powinien je uzupełnić w przekładzie.

Kolejną ważną zasadą jest ta, zgodnie z którą nie należy tłumaczyć w bibliografii tytułów prac, monografii ani artykułów. Co równie ważne, zgodnie z przyjętymi regułami, nie należy również tłumaczyć miejsca wydania publikacji. Kolejną ważną sprawą jest to, że tłumacz powinien dodać w przekładzie dane bibliograficzne oryginału pracy cytowanej. Tak samo powinien zrobić w przekładzie na język, na który tłumaczy. Warto także pamiętać, że w danych bibliograficznych przekładu należy podać również nazwisko tłumacza. Jeśli nie jest to możliwe, warto zwrócić uwagę na tę kwestię.

Tak naprawdę najważniejszą zasadą tłumaczenia przypisów i bibliografii jest konsekwencja przekładu. Jeśli jej tłumacz nie stosuje, wówczas w przekładzie pojawia się chaos, a samo tłumaczenie jest niezrozumiałe. Dlatego zasady tłumaczenia bibliografii należy stosować konsekwentnie. To absolutne minimum, jeśli oczekujemy efektywnego przekładu.

Ogromne znaczenie dla poprawności przekładu ma bibliografia stworzona w języku źródłowym. Jeśli nawet nie została sporządzona prawidłowo, nie zwalnia to tłumacza z obowiązku poprawnego przekładu. Rzetelne tłumaczenie pracy naukowej czy monografii ma wartość porównywalną z samą pracą oryginalną. Dlatego tak ważne jest precyzyjne stosowanie konkretnych, sprawdzonych zasad tłumaczenia bibliografii. Bez nich nawet najwierniejsze tłumaczenie traci na wartości.

Piotr Cieślak

Na imię mam Marcin i urodziłem się w Olsztynie, choć od 6 lat mieszkam i pracuję w Białymstoku. Z wykształcenia jestem tłumaczem języka włoskiego, z zamiłowania pisarzem. Od dziecka lubiłem pisać, a dziś moje doświadczenie i wiedza z różnych dziedzin sprawia, że chętnie dzielę się z wami moimi spostrzeżeniami. Swoją prace bardzo lubię, bowiem dzięki niej poznaję nowych ludzi i wciąż mogę odkrywać nowe możliwości, które mi daje. Poza pracą lubię poczytać dobrą książkę i obejrzeć film w gronie przyjaciół.