Ile alfabetów funkcjonuje na swiecie?
26 marca, 2019Abecadło z pieca spadło… – poznaj najważniejsze alfabety świata!
Już od przedszkola dzieci uczone są tego, czym jest alfabet. Opanowanie pisowni każdej litery jest niezbędne do tego, aby można było skutecznie pisać i czytać – i dlatego właśnie każdy przedszkolak ma do czynienia z wierszem Juliana Tuwima. Prawdziwe zdziwienie następuje jednak dopiero wtedy, gdy młody człowiek po raz pierwszy w życiu ma do czynienia z alfabetem innym niż łaciński. Cyrylica, pismo arabskie, pismo dewanagari – jest tego sporo. A jak nazywają się wszystkie alfabety świata i ile ich funkcjonuje? Tylko u nas odpowiedź na to pytanie!
Alfabety świata, czyli nie tylko abecadło
Aby zrozumieć ideę alfabetu, warto cofnąć się do czasów, kiedy Grecy stworzyli własne pismo. Alfa, beta, gamma i delta to pierwsze cztery litery w spisie nazwanym (od nazw pierwszych dwóch liter) alfabetem. Osoba znająca alfabet nie tylko umiała przeczytać każdy tekst napisany greką, lecz także mogła uszeregować konkretne elementy według porządku alfabetycznego, czyli w kolejności od alfy do omegi. Powstaje jednak pytanie: jak uszeregować te teksty, kiedy w naszym alfabecie nie występują litery alfa i omega? Odpowiedź jest prosta: wystarczy opanować nasz rodzimy alfabet (polski, zbudowany na bazie łacińskiego). Dlaczego akurat polski? I tutaj odpowiedź nie jest trudna – wyobraźmy sobie Anglika próbującego uszeregować słowa w języku polskim. Gdzie znajdą się słowa na literę „ł”? I co będzie pierwsze: „ź” czy „ż”? Wszystko jest kwestią umowną i zależy wyłącznie od alfabetu narodowego – i pamiętajmy: alfabet alfabetowi nierówny!
Klasyfikacja alfabetów świata
Jak na pokaźną liczbę alfabetów przystało, możliwości klasyfikacji jest naprawdę sporo. Można skupiać się na sposobie zapisu (linearny lub sylabiczny, jak w przypadku alfabetu koreańskiego) lub na liczbie krojów pisma (czy w alfabecie występują małe i wielkie litery (jak w łacinie) czy jest tylko jeden rozmiar (jak w alfabetach gruzińskim czy koreańskim). My jednak skupimy się przede wszystkim na podstawowej klasyfikacji (prostszej i mniej skomplikowanej), rozróżniając wyłącznie alfabety zapisywane zupełnie innym pismem.
Alfabety świata – czy pismo chińskie lub japońskie ma swój alfabet?
Myśląc o alfabetach świata, często wyobrażamy sobie najbardziej skomplikowane rodzaje pisma. Czy w takim razie możemy mówić o alfabecie w przypadku każdego z pism?
Odpowiedź brzmi: nie. I choć często zdarza nam się myśleć o hieroglifach czy piśmie chińskim, to jednak pamiętajmy, że w ich przypadku nie mamy do czynienia z alfabetem. Każdy znak ma swoje określone znaczenie, zaś każda kombinacja dwóch lub trzech znaków tworzy jeszcze inne słowo. A to z kolei oznacza, że nie możemy w przypadku pisma ideograficznego mówić w kontekście alfabetu. Zresztą trudno się temu dziwić – chińskie słowniki liczą niemal 50 tysięcy znaków i gdyby wszystkie je określić mianem alfabetu, to znaliby go tylko nieliczni lingwiści!
Alfabety świata – a co z alfabetami niefonetycznymi?
Myśląc o alfabecie, dobrze mieć w pamięci naszą polską odmianę – to właśnie ona, tak jak wszystkie alfabety oparte na łacińskim pierwowzorze, może uchodzić za sztandarową. Dlaczego właśnie tak? Spójrzmy bowiem na pisma niefonetyczne – już wykluczyliśmy pisma ideograficzne, ale co z takimi pismami jak pismo arabskie (abdżad)? Czy pismo oparte wyłącznie na spółgłoskach może posiadać własny alfabet, gdy nie każda głoska znajduje swoje odzwierciedlenie w piśmie? Pamiętajmy bowiem, że języki semickie mają tendencję do pomijania wszelkich samogłosek – są one obecnie wyłącznie w wymowie, ale sposób czytania jest już kwestią otwartą – stąd różne odmiany tego samego imienia (zapisywane identycznie, zaś odczytywane zupełnie inaczej): Mahomet, Mohammad, Mehmet.
Nie inaczej sprawa wygląda z tzw. abugidą, w których każdy znak posiada własną „domyślną” samogłoskę, jedynie sygnalizowaną poprzez określony znak diakrytyczny, zaś nieistniejącą jako samodzielna całość. Takie pismo sylabiczne tworzy wiele trudności i dlatego właśnie nie można sposobu zapisu zaklasyfikować jako alfabetu (pomijając fakt, że tak jak z „alfabetem” i „abecadłem”, nazwy „abdżad” i „abugida” pochodzą bezpośrednio od inicjalnych liter lub sylab).
Alfabety świata – z cyrylicą czy bez?
Kiedy mówimy o tym, że pismo dewanagari (abugida indyjska), arabskie (abdżad) i znaki chińskie nie tworzą alfabetu, to może pojawić się pytanie: co z cyrylicą (tzw. azbuką)? Jest to pytanie tyleż słuszne, co bezsensowne – każdy, kto choć raz podejmował naukę języka rosyjskiego wie, że bukwy są pogrupowane podobnie do naszego alfabetu (choć mogą być zdradliwe: kolejność liter różni się diametralnie, zaś sporo liter w wersji pisanej przypomina zupełnie inne znaki alfabetu łacińskiego). A więc bukwy (cyrylica) posiada własny alfabet. A jakie jeszcze alfabety świata warto znać?
Alfabet polski i łaciński – jedno i to samo?
Patrząc na alfabety polski i standardowy łaciński widać wyraźnie, że różnice występują (i to dość licznie). Takie znaki jak „ą”, „ć”, „ę”, „ł”, „ń”, „ó”, „ś”, „ź” i „ż” są obecne wyłącznie w języku polskim (jeśli chodzi o zapis, bowiem samogłoski nosowe „ą” i „ę” uwydatniają się w wymowie języka francuskiego, zaś „ż” znajduje swój odpowiednik jako „ř” w alfabecie czeskim) i na pewno sprawiają wiele trudności użytkownikom innych języków opartych na alfabecie łacińskim (np. Rumunom czy Farerom). Jednak generalnie alfabety narodowe oparte na wzorze łacińskim nie uchodzą za oddzielne alfabety sensu stricto, lecz wyłącznie jako warianty alfabetu łacińskiego (i jest ich 54, a ich występowanie można odnotować na całym świecie).
Tak samo sytuacja wygląda z cyrylicą, której lokalne warianty (np. ukraiński, białoruski) różnią się nieznacznie od wersji rosyjskiej. Co ciekawe, wariantów cyrylicy jest aż 26 (!), zaś obszar występowania tego pisma to południowa i wschodnia Europa, a także Azja Centralna (kraje byłego ZSRR). Pamiętajmy też, że na podstawie abdżadu arabskiego występuje aż 6 różnych alfabetów, zaś abdżad hebrajski pomaga w komunikacji w aż trzech językach.
Podział, na który wszyscy czekaliśmy: jakie są alfabety świata?
Jeśli uznać za alfabety jedynie te rodzaje pisma, w którym każda głoska lub znak posiada swój odpowiednik w zapisie, to lista alfabetów świata kształtuje się następująco:
łaciński,
awestyjski,
Braille’a,
etruski,
deseret,
cyrylica,
głagolica (pierwotna wersja cyrylicy),
gocki,
grecki,
gruziński,
fenicki,
koptyjski,
koreański,
meroicki,
mongolski (zwany ujgurskim),
ogamiczny,
ormiański,
runiczny,
thaana (używany na Malediwach),
tifinagh (w językach berberyjskich),
staroitalski,
staroturecki,
syryjski.
Widać więc wyraźnie, że liczba alfabetów nie jest długa i liczy ledwie 23 alfabety (przypomnijmy: dla porównania, alfabet łaciński ma aż 54 odmiany narodowe, zaś cyrylica 26).
Inne alfabety świata – jest ich więcej niż mogłoby się wydawać!
Warto także pamiętać, że języki, czyli systemy znaków, występują również na innych płaszczyznach: wszędzie tam, gdzie wykorzystywany jest przekaz informacji na odległość. Każdy kod posługuje się wówczas własnym, samodzielnie określanym systemem znaków, a możliwość rozbicia na czynniki pierwsze sprawia, że możliwe jest dokonanie klasyfikacji – dlatego też mianem alfabetu określa się również alfabet Morse’a oraz alfabet flagowy.
Podsumowanie
Nie da się ukryć, że alfabetów jest naprawdę sporo (a każdy z nich różni się diametralnie). Niektóre z nich są do siebie choć trochę podobne (jak np. łaciński i cyrylica), zaś sporo w najmniejszym stopniu nie przypomina znanych nam znaków (np. thaana, tifinagh czy runiczny). Każdy jednak ma w sobie jakiś specyficzny urok – i dlatego właśnie warto wiedzieć i rozróżniać wszelkie formy zapisu. Taka wiedza naprawdę popłaca!
Jakie są najdziwniejsze alfabety świata? Ile systemów pisma występuje na świecie i dlaczego warto to wiedzieć? Tylko u nas kilka słów o alfabecie thaana, abugidzie i abdżadzie!
Na imię mam Marcin i urodziłem się w Olsztynie, choć od 6 lat mieszkam i pracuję w Białymstoku. Z wykształcenia jestem tłumaczem języka włoskiego, z zamiłowania pisarzem. Od dziecka lubiłem pisać, a dziś moje doświadczenie i wiedza z różnych dziedzin sprawia, że chętnie dzielę się z wami moimi spostrzeżeniami. Swoją prace bardzo lubię, bowiem dzięki niej poznaję nowych ludzi i wciąż mogę odkrywać nowe możliwości, które mi daje. Poza pracą lubię poczytać dobrą książkę i obejrzeć film w gronie przyjaciół.
