Alfabet fenicki – czy wiesz wszystko o najstarszym alfabecie świata?
8 września, 2019Kiedy myślimy o starożytnej Fenicji, najczęściej mamy przed oczami dwa bardzo istotne wynalazki tej cywilizacji: mydło i pieniądz. Z całą pewnością trudno by nam się żyło współcześnie, gdyby nie środki higieny i środki, którymi moglibyśmy za nie zapłacić, jednak Fenicjanom zawdzięczamy coś jeszcze: pierwszy linearny alfabet. Zgodnie z oficjalną myślą, potwierdzaną przez świat nauki i liczne opracowania, alfabet fenicki pojawił się w XI wieku p.n.e. jako ewolucja alfabetu protokananejskiego, jednak pochodzenie tego alfabetu wcale nie jest rzeczą bezdyskusyjną i jasno określoną. Powszechnie znany jest za to fakt, że alfabet fenicki miał gigantyczny wpływ na wszystkie późniejsze linearne alfabety świata – po prostu je ukształtował. A jaki konkretnie był wpływ Fenicjan na alfabety grecki, łaciński i cyrylicę?
Alfabet fenicki, czyli przede wszystkim użyteczny zabytek
O tym, że alfabet fenicki odegrał kluczową rolę w historii świata niech świadczy fakt, że w 2005 r. został wpisany na listę UNESCO „Pamięć Świata”. Pismo Fenicjan, choć wcale niepodobne do współczesnych alfabetów, pozwoliło na ukształtowanie wszystkich alfabetów świata – co ważne, tak naprawdę mówimy o każdym rodzaju zapisu, a nie tylko o alfabetach sensu stricto. Z alfabetu fenickiego wywodzi się oczywiście alfabet łaciński i cyrylica, ale także pismo arabskie, pismo dewanagari czy koreański hangul – najprawdopodobniej jedynym sposobem zapisu wolnym od wpływów alfabetu fenickiego jest wyłącznie pismo chińskie. Zawarte w nim znaki nie podlegają jakiejkolwiek klasyfikacji i uszeregowaniu, przez co Chińczycy jako jedyna nacja na świecie nie muszą dziękować Fenicjanom za ich wynalazek!
Alfabet z niejasną historią w tle
Chociaż alfabet Fenicjan uznaje się za jeden z najważniejszych wynalazków w dziejach ludzkości, to jednak nie zawsze zdawaliśmy sobie sprawę z jego istnienia. Tak naprawdę alfabet fenicki narodził się na nowo w XIX wieku, kiedy archeologowie natknęli się na nieliczne inskrypcje w ruinach fenickich. Specyficzne pismo było zagadką dla wielu, szczególnie, że język punicki (język powstały z języka fenickiego) wymarł już ok. V wieku naszej ery. Z czasem jednak udało się odszyfrować fenickie litery (głównie za sprawą zbliżonego do nich alfabetu hebrajskiego), a rekonstrukcja alfabetu pod wodzą Theodora Nöldeke nastąpiła w 1904 r.
Dlaczego alfabet Fenicjan jest aż tak istotny współcześnie?
Jeżeli spróbować zaklasyfikować jakkolwiek alfabet fenicki, z całą pewnością byłby on tzw. abdżadem, czyli alfabetem opartym jedynie o spółgłoski (jest to cecha charakterystyczna dla języków semickich, że w zapisie nie występują samogłoski – są one traktowane domyślnie, co znacząco utrudnia np. naukę języka arabskiego czy hebrajskiego). Występujące w alfabecie fenickim spółgłoski zostały po raz pierwszy w dziejach uszeregowane w określonej kolejności, a także została ukształtowana ich wymowa. Co ciekawe, każda litera alfabetu jest jednocześnie określonym wyrazem (np. pierwsza litera – alef – oznacza „wół”, zaś ostatnia – taw – oznacza „znak”).
Alfabet fenicki a inne alfabety
Nietrudno zauważyć, że między alfabetem Fenicjan a współczesnymi alfabetami występuje sporo podobieństw. Alfabet fenicki zaczyna się od litery alef, następnie pojawiają się: bet, gimel, dalet, natomiast kończy się znakiem taw. Zacznijmy więc od końca i zauważmy, że taw jest ostatnią literą alfabetów hebrajskiego i aramejskiego. Nie bez powodu zaczynamy od ostatniej litery – to właśnie Hebrajczycy wykorzystali alfabet fenicki do swojego języka, a także zaczęli zaznaczać samogłoski, zaś na podstawie ich alfabetu wyewoluował alfabet grecki rozpoczynający się od liter: alfa, beta, gamma, delta.
Czy pismo od lewej do prawej jest poprawniejsze od pisma od prawej do lewej?
Co równie interesujące, alfabet Fenicjan może służyć za swego rodzaju wykładnię, jeśli chodzi o kierunek pisania. Chociaż na co dzień dziwimy się, w jaki sposób można pisać wyrazy od prawej do lewej (języki arabski i hebrajski) albo od góry do dołu (tradycyjne pismo chińskie), to jednak warto mieć w pamięci, że rozpowszechniony przez łacinę sposób zapisu od lewej do prawej nie jest jedynym prawdziwym i ogólnie obowiązującym. Mało tego, jeśli spróbować dostać się do korzeni, okazuje się, że to właśnie zapis od prawej do lewej powinniśmy uznawać za ten „poprawniejszy”! Wszystkie najstarsze pisma świata piszą właśnie w ten sposób – a jest to również zasługa alfabetu fenickiego. I kto wie, w jakim punkcie znajdowalibyśmy się teraz, gdyby nie alfabet Fenicjan? Czy mogłyby powstać najważniejsze dzieła kultury greckiej? I jak później ewoluowałyby języki? Pozostaje nam jedynie żałować, że nie ma wśród nas potomków Fenicjan – gdyby nie oni, świat mógły wyglądać zupełnie inaczej!
Na imię mam Marcin i urodziłem się w Olsztynie, choć od 6 lat mieszkam i pracuję w Białymstoku. Z wykształcenia jestem tłumaczem języka włoskiego, z zamiłowania pisarzem. Od dziecka lubiłem pisać, a dziś moje doświadczenie i wiedza z różnych dziedzin sprawia, że chętnie dzielę się z wami moimi spostrzeżeniami. Swoją prace bardzo lubię, bowiem dzięki niej poznaję nowych ludzi i wciąż mogę odkrywać nowe możliwości, które mi daje. Poza pracą lubię poczytać dobrą książkę i obejrzeć film w gronie przyjaciół.
